نرخ بهره (Interest Rate) چیست؟

نرخ بهره (Interest Rate) به درصد پرداختی گفته می‌شود که توسط وام گیرنده به وام دهنده جهت سود پرداخت می‌شود. در واقع نرخ بهره، همان قیمت پول است و هزینه‌ای است که شما بابت قرض گرفتن پول، پرداخت می‌کنید. در ادامه‌ی مقاله به توضیح بیشتر نرخ بهره و تاثیر آن بر اقتصاد و ارزدیجیتال خواهیم پرداخت.

نرخ بهره (Interest Rate) به زبان ساده

اگر تا به حال وام دریافت کرده باشید یا به عنوان سرمایه‌گذاری پول خود را به فرد یا مجموعه‌ای داده باشید، می‌دانید که به عنوان سود و پاداش، مبلغی اضافه بر مبلغ اصلی تحت عنوان بهره به فرد سرمایه‌گذار و وام‌دهنده داده می‌شود. نرخ بهره همان "قیمت پول" است و ارزش پول را مشخص می‌کند. بالطبع هرچه مدت زمان بیشتری پول خود را قرض دهید و یا هر چه حجم سرمایه بیشتر باشد، نرخ بهره مورد انتظار هم بیشتر است.

برای فهم بیشتر مفهوم نرخ بهره به این مثال توجه کنید. فردی تصمیم می‌گیرد به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان با نرخ بهره سالانه ۲۳ درصد ار بانک وام بگیرد. این فرد علاوه بر بازپرداخت وام و پس دادن ۱۰۰ میلیون تومان، باید سالانه ۲۳ میلیون تومان نیز جهت بهره و هزینه وام به بانک بپردازد. بنابراین، نرخ بهره همان هزینه دریافت پول است که بانک برای وام دادن از شما دریافت می‌کند. همچنین برعکس، زمانی که شما ۱۰۰ میلیون تومان در بانک با نرخ بهره سالانه ۲۰ درصد سپرده‌گذاری کنید، بانک سالی ۲۰ میلیون تومان بابت سود پول و در ازای قرض دادن سرمایه‌ به شما پرداخت می‌کند.

چهار عامل کلان تاثیرگذار در تعیین نرخ بهره

تعیین نرخ بهره در اقتصاد به عوامل مختلفی بستگی دارد و می‌تواند با تواجه به شرایط، نرخ‌های متفاوتی داشته باشد. در ادامه به صورت جامع به موارد کلان و خرد تاثیر گذار در نرخ بهره خواهیم پرداخت.

تقاضای پول (Demand for money) 

به طور معمول، در یک اقتصاد در حال رشد، همیشه برای پول تقاضا وجود دارد. شرکت‌ها و صنایع بخش تولیدی برای رفع نیازهای کوتاه‌مدت و بلندمدت خود نیاز به دریافت وام و جذب سرمایه و سرمایه‌گذار دارند. همچنین شهروندان عادی نیز برای خرید دارایی‌های منقول و غیرمنقول مثل خانه، ماشین،… نیاز به پول دارند. که در این صورت به خاطر تقاضای زیاد، نرخ بهره شیب مثبت پیدا می‌کند و افزایشی می‌شود. اما زمانی‌که اقتصاد ضعیف شود، تقاضا برای محصولات هم کم می‌شود و به دنبال آن شرکت‌ها و تولیدی‌ها از وام گرفتن اجتناب می‌کنند. از آن‌جا که موجودی انبار بالا برای شرکت‌ها و صنایع آسیب‌زا می‌باشد، بنابراین آنها کمتر تولید می‌کنند و به دنبال آن، کمتر وام می‌گیرند؛  در نتیجه تقاضا برای پول کم می‌شود و بحران رکود اقتصادی پدیدار می‌شود. همچنین کاهش نرخ بهره در زمان رکود، یکی از راه حل‌ها و سیاست‌های انبساطی دولت‌ها برای نجات از بحران است. چرا که تامین سرمایه برای صنایع و شرکت‎‌ها راحت‌تر می‌شود و محرکی برای تولید است و از جانب دیگر افرادی که در رکود پول خود را با نرخ بهره بالا در بانک‌ها سپرده‌گذاری کرده‌اند، با کاهش نرخ بهره تصمیم به خروج پول می‌گیرند. 

عرضه‌ پول (Supply of money)

مانند هر کالای دیگری که عرضه زیاد، باعث کاهش ارزش و قیمت آن می‌شود، کاهش عرضه پول هم -در صورتی که متغیرهای دیگر ثابت باشد- باعث کاهش نرخ بهره  که همان قیمت و ارزش پول است می‌شود. در مراحل اولیه شرایط رکود، افراد سرمایه‌گذار گزینه‌های جذابی برای سرمایه‌گذاری پیدا نمی‌کنند و در نتیجه تمایل به اوراق و سپرده‌های بانکی پیدا می‌کنند. که اگر در آن شرایط تقاضا برای پول نباشد و درخواست وام راکد شود، نرخ بهره کاهش می‌یابد.

کسری بودجه و استقراض دولت

زمانی که مخارج دولت بیش از درآمدش باشد، کسری بودجه اتفاق خواهد افتاد. برای تامین این کسری، دولت به استقراض روی می‌آورد و به عنوان بزرگ‌ترین وام گیرنده در اقتصاد، بر تقاضای پول تأثیر می‌گذارد و به نوبه خود نرخ بهره را تغییر می‌دهد. هر چه کسری پول در دولت بیشتر باشد، مبلغ مورد نیاز و استقراض دولت بیشتر شود در نتیجه نرخ بهره هم بالاتر می‌رود. 

تورم (Inflation)

تورم به افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات گفته می‌شود. در شرایطی که نقدینگی در سطح جامعه زیاد شود، یکی از راه‌‌حل‌های دولت برای کنترل تورم، افزایش نرخ بهره است. در واقع با این کار، افراد به امید کسب سود ثابت و مطمئن بیشتر، از مصرف فعلی خود صرف نظر می‌کنند. نرخ بازده واقعی، با کسر عدد تورم از نرخ بازده اسمی اوراق و سپرده‌ها به دست می‌آید و برای کنترل تورم باید نرخ بازده واقعی افزایش یابد در نهایت در دوره‌های تورم، نرخ‌های بهره تمایل به افزایش دارند.

عوامل خرد و شخصی تاثیر گذار در نرخ بهره

علاوه بر عوامل تاثیر گذار اقتصادی در تعیین نرخ بهره، عوامل خرد دیگری نیز در نرخ بهره در مقیاس کم‌‌تر تاثیرگذار است که می‌تواند فرد به فرد متفاوت باشد.

امتیاز اعتباری (Credit Score) : هر چه امتیاز اعتباری فرد در بانک یا نزد وام‌دهنده بیشتر باشد، نرخ بهره کمتر می‌شود و برعکس اگر امتیاز اعتبار فرد کم باشد، نرخ بهره‌ی بیشتری لحاظ می‌شود.

تاریخچه اعتباری (Credit History) : هرچه فرد، سابقه‌ی اعتباری کم‌تری نزد بانک یا وام‌دهنده داشته باشد بالطبع اعتماد کافی برای بازپرداخت وام نزد آن‌ها هم ندارد و وام دادن همراه با ریسک خواهد بود که منجر به افزایش نرخ بهره خواهد شد. و برعکس هز چه فرد سابقه خوب اعتباری بیشتری نزد وام‌دهنده داشته باشد، نرخ بهره می‌تواند کم‌تر باشد. 

نوع شغل : کار ساعتی و حقوق بر اساس پاداش از مواردی است که ریسک بازپرداخت وام را بالا می‌برد. و این نوع حقوق و شغل وام‌دهنده را به شک می‌اندازد که آیا شما در آینده توانایی پس دادن وام را دارید یا خیر. 

حجم وام : در اغلب موارد حجم و مقدار درخواستی وام با نرخ بهره رابطه‌ی معکوس دارد. به این صورت که هر چه مبلغ بیشتری وام درخواست داشته باشید، نرخ بهره کم‌تری باید هزینه کنید.

نسبت وام به ارزش (Loan to Value) :  نسبت وام به ارزش یا همان LTV رابطه بین میزان وام و ارزش دارایی است که برای وام وثیقه گذاشته می‌شود. با ارزیابی این معیار مشخص می‌شود مبلغ وام شما چند درصد از ارزش وثیقه است؟ به طور معمول، هر چه این درصد کمتر باشد، نرخ بهره نیز کم‌تر است. 

نوع وام : ما انواع مختلف وام داریم که هر مدل، متناسب با شرایط و ریسک‌های خود، نرخ‌های بهره‌ی متفاوت دارد. بالطبع هرچه ریسک بیشتر باشد، نرخ بهره نیز افزایش می‌یابد. 

طول مدت وام : هرچه مدت وام کوتاه‌تر باشد و سریع‌تر بدهی پرداخت شود؛ نرخ بهره هم کاهش می‌یابد. اما در صورتی که مدت بازپرداخت وام طولانی باشد، یعنی شما مدت بیشتری پول را امانت گرفتید و نرخ بهره‌ی بیشتری از شما دریافت می‌شود. 

مدل بازپرداخت وام : حالت کلی و عادی بازپرداخت وام‌ها به صورت ماهانه انجام می‌گیرد اما گاهی افراد توافق می‌کنند که پرداخت سالانه یا شش ماهه را به جای پرداخت ماهانه داشته باشند که در آن صورت نرخ بهره نیز بالاتر می‌رود.

نوع وثیقه : هرچه وثیقه ریسک کم‌تر و نقدینگی بالاتری داشته باشد، برای وام‌دهنده مطلوب‌تر است در نتیجه نرخ بهره‌ هم کاهش می‌یابد. برای مثال یک زمین در جای دور افتاده، ریسک نقدینگی بیشتری نسبت به یه واحد آپارتمان در منطقه‌ای  معروف دارد. در نتیجه وام‌دهنده نرخ بهره‌ی بیشتری را انتظار دارد.

دو نوع رایج نرخ بهره

مبلغ پرداختی فرد وام‌گیرنده همیشه شامل دو جزء، مبلغ اصلی (principal) و بهره (interest) است. مبلغ اصلی، پولی است که توسط شخص حقیقی یا حقوقی قرض گرفته شده است و بهره نیز آن هزینه‌ی اضافی است که به نوعی درآمد برای وام دهنده جهت تامین سرمایه است. حال این سود و بهره به اشکال مختلفی دارد که در ادامه‌ی مقاله به دو نوع آن خواهیم پرداخت.

نرخ بهره ثابت (Fixed Interest Rate)

نرخ بهره ثابت، رایج‌ترین نوع نرخ بهره محسوب می‌شود. این نوع نرخ بهره در طول دوره بازپرداخت وام، ثابت است و معمولاً بر اساس توافق بین وام‌دهنده و وام‌گیرنده در زمان اعطای وام مشخص می‌شود. نرخ بهره ثابت نسبت به انواع دیگر، بسیار ساده‌تر است و محاسبات پیچیده‌ای ندارد. و به طرفین دید واضح‌تری می‌دهد. البته باید اشاره کرد که یکی از اشکالات وارده به نرخ بهره ثابت این است که عموماً بیشتر از نرخ‌های بهره متغیر باشد، اما در نهایت از خطر گران شدن تامین سرمایه در یک دوره زمانی جلوگیری می‌کند.

برای مثال اگر فردی با مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان با نرخ بهره ثابت ۱۰ درصد برای مدت ۱۵ سال وام گرفته باشد. این بدان معناست که وام گیرنده به مدت ۱۵ سال باید هر سال ۱۰٪ از مبلغ دریافتی را که می‌شود ۱۰ میلیون تومان را به عنوان بهره پرداخت کند. بنابراین علاوه بر بازپرداخت مبلغ اصلی به طور ثابت، هر سال باید ۱۰ میلیون تومان تا مدت ۱۵ سال پرداخت کند. خصوصیت این نوع نرخ بهره این است که هیچ تغییری در نرخ سود و میزان سودی که وام گیرنده باید به وام‌دهنده بازپرداخت کند، وجود ندارد. بنابراین، برنامه ریزی و پرداخت را برای وام گیرنده آسان می کند.

نرخ بهره متغیر (Variable Interest Rate)

 نرخ بهره متغیر، دقیقا برعکس نرخ بهره ثابت است و در طول زمان، نرخ دائما تغییر می‌کند. نرخ بهره متغیر بر اساس شاخصی مشخص می‌شود که به آن نرخ بهره اصلی یا نرخ بهر‌ه پایه نیز گفته می‌شود. نرخ بهره متغیر نیز بر اساس تغییر شاخص عوض می‌شود. یعنی اگر معیار مشخص شده، کاهش یابد، نرخ بهره نیز به دنبال آن کاهش می‌یابد و یا اگر معیار مشخص شده افزایش یابد، نرخ بهره متغیر نیز، افزایش پیدا می‌کند.

برای مثال فردی با یک سری شرایط یک وام مسکن با نرخ بهره متغیر برای یک دوره ۱۵ ساله به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان با نرخ بهره متغیر ۱۰ درصد دریافت می‌کند. این قرارداد به گونه‌ای تنظیم شده است که برای پنج سال اول، وام گیرنده نرخ ثابت ۱۰٪ را پرداخت می‌کند، یعنی ۱۰ میلیون تومان در سال، در حالی که، پس از آن دوره پنج ساله، نرخ بهره بر اساس مبنای مشخص شده تغییر می‌کند. اگر شاخص یک درصد افزایش داشته باشد، نرخ بهره متغییر ۱۱ درصد می‌شود و فرد باید ۱۱ میلیون تومان پرداخت کند ولی اگر  نرخ اصلی یک درصد کاهش یابد و نرخ وام به ۹٪ برسد، به نفع وام‌گیرنده شده است و او فقط ۹ میلیون تومان باید پرداخت کند.

چطور نرخ بهره بر بازار رمزارزها تاثیر میگذارد؟

در سال 2022 با افزایش تورم و تداوم آن، دولت‌ها سیاست انقباضی افزایش نرخ بهره را در پیش گرفتند تا بتوانند تورم را کنترل کرده و نقدینگی را از سطح جامعه کم کنند. فدرال رزرو آمریکا در حال حاضر با پیش گرفتن این سیاست، در همین سال اخیر بارها نرخ بهره افزایش داد که تاثیر منفی در بازار سهام آمریکا و بازار رمزارزها داشت. با تداورم شرایط تورمی، همواره احتمال افزایش مجدد نرخ بهره وحود دارد. اما آیا هنوز افزایش نرخ بهره و تورم باعث ریزش بازار رمزارزها و سهام در سال ۲۰۲۲ می‌شود؟  

در این رابطه دن راجو (Dan Raju)، مدیرعامل پلتفرم کارگزاری تریدیر، می‌گوید : افزایش نرخ‌ بهره همیشه باعث ایجاد دوره‌ای از نوسانات بازار سهام -همچنین بازار ارزهای دیجیتال- می‌شود. در این موقعیت که فدرال رزرو تصمیم به افزایش‌ بیشتر نرخ بهره در زمان‌های متفاوت دارد، به این معنی است که ما سالی با نوسانات ممتد خواهیم داشت. پیشنهاد می‌شود مبحث تورم و تاثیر آن بر بازار رمزارزها را در مقاله‌ی "تورم چیست؟" بخوانید.

نرخ بهره فدرال رزرو چیست؟

سیستم بانک مرکزی ایالات متحده، فدرال رزرو (Federal Reserve) یا همان Fed قدرت‌مندترین نهاد اقتصادی در ایالات متحده و حتی شاید در جهان است. از مسئولیت‌های اصلی این نهاد تعیین نرخ بهره، مدیریت عرضه پول و تنظیم بازارهای مالی است. سال ۱۹۱۳، بعد از اینکه آمریکا تحت فشارها مالی و بحران اقتصادی قرار گرفت رئیس جمهور وقت آن دوره، وودرو ویلسون قانونی را امضا کرد که منجر به ایجاد سیستم مالی فدرال رزرو، متشکل از دوازده بانک منطقه‌ای دولتی-خصوصی شد. در حال حاضر اقتصاد آمریکا درگیر تورم است و فدرال رزرو (Fed) در راستای کنترل آن، سیاست انقباضی افزایش نرخ بهره را در پیش گرفته است که این افزایش نرخ بهره منجر به نزول در بازار سهام آمریکا و بازار رمزارزها می‌شود.

وظیفه اصلی بانک مرکزی ایالات متحده، فدرال رزرو (Fed)، حفظ سطح مشخصی از ثبات در سیستم مالی این کشور است. در این راستا ابزارهای خاصی در اختیار فدرال رزرو قرار می‌گیرد که به این نهاد امکان تغییر در سیاست‌های پولی و سیاست‌های مالی برنامه‌ریزی شده توسط دولت را می‌دهد از جمله مدیریت و نظارت بر تولید و توزیع پول ملی، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و آمار با مردم و ارتقای رشد اقتصادی و اشتغال از طریق اعمال تغییرات در نرخ تنزیل از جمله این موارد است. تاثیرگذارترین ابزار اقتصادی که بانک مرکزی تحت کنترل خود دارد، توانایی افزایش یا کاهش نرخ تنزیل است. تغییرات در این نرخ بهره حیاتی، تأثیر شدیدی بر اجزای سازنده اقتصاد کلان مانند مخارج مصرف کننده و استقراض دارد.

جمع‌بندی

نرخ بهره همان درصدی است که شما در ازای امانت گرفتن پول، پرداخت و یا در ازای امانت دادن پول، دریافت می‌کنید. در واقع نرخ بهره همان هزینه قرض گرفتن و دادن پول است که به آن "قیمت پول" هم گفته می‌شود. معمولاً، نرخ‌های بهره کوتاه‌مدت، پایین‌تر از نرخ‌های بلندمدت است. چرا که سرمایه‌گذاران هر چه مدت و مقدار بیشتی پول خود را قرض دهند، نرخ‌های بالاتری جهت بهره انتظار دارند.