پول فیات چیست؟

همانطور که می‌دانید پول ابزاری است که افراد در سرتاسر جهان از آن استفاده کرده و نیاز‌های خود را برآورده می‌کنند. پول همواره از ابتدا اشکال مختلفی به خود گرفته و به کمک آن افراد به خرید کالا و یا استفاده از خدمات مختلف می‌پردازند. ارز یا پول فیات (Fiat money) نیز شکلی از پول است که توسط دولت‌ها قانون‌گذاری شده و تحت کنترل بانک‌های مرکزی کشورها است. داشتن درک درست از پول فیات می‌تواند در درک سایر پدیده‌های اقتصادی مانند تورم کارساز باشد. در این مقاله به معرفی ارز‌های فیات، ویژگی‌های آن و تفاوت آن با رمز ارز‌ها می‌پردازیم.

آشنایی با ارز فیات (Fiat Currency) 

پول فیات (Fiat currency) و یا (Fiat money)، ارزی است که توسط بانک‌های مرکزی ضرب شده و دارای هیچ پشتوانه فیزیکی نظیر طلا یا نقره نمی‌باشد و تنها پشتوانه آن بانک مرکزی است که آن را ضرب کرده است. ارزش ارز‌های فیات به جای وابسته بودن به ارزش کالا‌های پشتوانه آن، وابسته به رابطه بین عرضه و تقاضا و ثبات اقتصاد کشور ضرب کننده‌ی آن است. اکثر اسکناس‌های کاغذی مدرن از جمله دلار آمریکا، یورو، و دیگر ارز‌های جهانی معتبر پول فیات هستند.

لغت Fiat، برگرفته شده از یک کلمه لاتین به معنی "بگذارید انجام شود" می‌باشد. ارزش ارز‌های فیات تنها به دلیل پشتوانه بانک مرکزی از آن است و به خودی خود فاقد ارزش هستند.

سیر تکامل پول

برای درک بهتر ارز فیات بهتر است نگاهی کوتاه به تاریخچه پول داشته باشیم. همانطور که می‌دانید استفاده از سیستم مبادله ی کالا با کالا از اشکال ابتدایی پول بود که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم. برای مطالعه بیشتر تاریخچه پول می‌توانید مقاله تاریخچه‌ی پول از ابتدا تا کنون را مطالعه کنید.

مبادله کالا با کالا

در ابتدا افراد به کارهای کشاورزی، اهلی کردن حیوانات و یا ساخت تجهیزات مشغول بودند و برای رفع نیاز‌های خود از مبادله کالا با کالا استفاده می‌کردند اما این سیستم از دو مشکل عمده برخوردار بود. اولین مشکل اصلی نبود سیستم ارزش گذاری است. به این صورت که ممکن است کالا‌ها پایین تر یا بالاتر از ارزش واقعی خود مبادله شوند. مشکل دیگر نبود ابزار مبادله است که در این روش خود کالاهایی که با یکدیگر مبادله می‌شدند کالاهایی بودند که به خودی خود دارای ارزش ذاتی بودند. به این صورت که افراد تنها حاضر به مبادله کالا‌های خود با این اقلام بودند.

تبادل با استفاد از سکه و نقره

همانطور که پیش تر توضیح دادیم سیستم مبادله‌ی کالا با کالا دارای مشکلاتی بود که در ادامه جای خود را به ضرب سکه های طلا و نقره داد. ضرب سکه‌های طلا و نقره را می‌توان اولین تلاش برای ساخت ابزار مالی دانست. این سکه‌ها تنها توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی ضرب می‌شدند و به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و خطرات دیگر گزینه مناسبی برای تبدیل شدن به ابزار مالی محسوب می‌شدند. با این حال این روش از نقاط ضعفی نیز برخوردار بود. برای مثال پیدا کردن منبع کافی از فلزات مورد نظر برای ضرب سکه‌ها و مشکل بودن حمل و نقل از مشکلات این سیستم بود. برای مثال دارایی‌ها و سکه‌های بازرگانان در طول مسیر در معرض خطر دزدیده شدن توسط راهزنان قرار داشت. به علاوه نگهداری و تامین امنیت دارایی‌ها نیز امری مشکل بود.

سیستم پولی و اعتباری

تا اینجا متوجه شدیم که در کنار مزایای استفاده از سکه های طلا به عنوان ابزار مبادله، مبادله از طریق سکه‌ها از معیابی نیز برخوردار بود و موسسات و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی در پی حل این مشکلات ایجاد شدند. در این روش سازمان‌های ذکر شده در قبال دارایی‌ها و سکه‌های دریافت شده اقدام به صدور فیش یا اسکناس کردند. بدین ترتیب مسولیت نگهداری و حفظ امنیت دارایی‌ها را بر عهده داشتند و افراد دارای فیش قادر بودند به این مراکز در شهر‌های مختلف مراجعه کرده و در ازای ارائه‌ی فیش، سکه‌های طلا یا نقره دریافت کنند. با گذشت زمان این مسولیت تنها به عهده سازمان‌های دولتی بود و شکل رسمی تر این روش پس از جنگ جهانی دوم در توافق برتون وودز، (Bretton Woods) اتفاق افتاد. بر طبق این توافق طلا به عنوان پشتوانه‌ی پول‌های فیات کشور‌ها انتخاب شد و در نتیجه‌ هر کشور قادر به تبدیل اسکناس‌های خود به طلا بود.

توافق نامه بروتون وودز

پس از جنگ جهانی دوم، در سال 1944، 44 کشور در کنفرانس بروتون وودز شرکت کردند. سران این کشورها باور داشتند که وابستگی اقتصادی سبب جلوگیری از جنگ می‌شود. آنها سیاستی در پیش گرفتند که در طی آن طلا به عنوان پشتوانه‌ی دلار در نظر گرفته شد. بدین ترتیب هر اونس طلا برابر با 35 دلار بود به این معنی که مردم با مراجعه به بانک ها قادر به معاوضه‌ی طلا و دلار بودند. در دهه‌ی 1960، نرخ بهره افزایش پیدا کرد و آمریکا با مازاد دلار مواجه شد. به این صورت که قرار دادن پشتوانه‌ی طلا برای این حجم از دلار مشکل بود. در نتیجه رئیس جمهور وقت آمریکا در یک برنامه تلوزیونی لغو توافق نامه بروتون وودز را اعلام کرد. پیامد این خبر به قدری شوکه کننده بود که به شوک نیکسون معروف شد. 

ارز فیات یا پول بدون پشتوانه

اگرچه سیستم پولی اعتباری از مزایایی برخوردار بود و پشتوانه آن سکه‌های طلا با ارزش ذاتی بود با این حال با گذشت زمان دچار مشکل شد. برای مثال نگهداری از طلا‌ها برای دولت‌ها سخت و هزینه بر بود. به علاوه باعث شده بود تا مقدار خاصی از ذخایر طلا تنها در کشور‌های خاصی ذخیره شود. همچنین دولت‌ها شروع به چاپ پول بدون داشتن پشتوانه کافی طلا کردند. در 15 اوت سال 1971 قرارداد بروتون وودز به طور یک طرفه توسط آمریکا فسخ شد و این رویداد شوک نیکسون نام گرفت. بدین ترتیب دلار به ارزی بدون پشتوانه تبدیل شد. ارز‌های رایجی که سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد همان پول فیات هستند. پول فیات دارای هیچ پشتوانه فیزیکی نبوده و تنها توسط بانک‌های مرکزی چاپ می‌شوند. ارزش این ارز وابسته به اقتصاد هر کشور است و کنترل میزان عرضه با توجه به سیاست‌های پولی هر کشور متفاوت است. اگرچه این امر به نفع جامعه است با این حال چاپ بی رویه پول و عرضه زیاد منجر به کاهش ارزش پول و ایجاد تورم می‌شود.

مزایای ارز فیات 

پول فیات می‌تواند ارزی کارآمد باشد اگر بتواند نقش‌هایی که اقتصاد یک ملت برای سیستم پولی مالی خود به آن نیاز دارد را ایفا کند. این نقش‌ها می‌تواند ذخیره ارزش و سهولت در انجام مبادله باشد. به علاوه نسبت به ارز‌های با پشتوانه کالا نظیر طلا به شدت مقرون به صرفه است به این دلیل که شامل هزینه‌های استخراج فلز و ضرب سکه‌ها نمی‌باشد.

ارز‌های فیات در قرن 20 بسیار کارآمد شدند از این جهت که دولت و بانک مرکزی در پی عایق کردن اقتصاد خود در برابر اثرات مخرب طبیعی چرخه جهش و ریزش بیزینس‌ها بودند. از آنجایی که ارز‌های فیات نایاب و دارای عرضه محدود نیستند، بانک مرکزی کنترل بیشتری بر عرضه آن دارد و همین موضوع سبب مدیریت عناصر مختلف اقتصادی از جمله عرضه، نقدینگی، نرخ تورم و سرعت گردش پول می‌شود.

معایب ارز فیات 

همانطور که می‌دانید برخلاف ارز‌های فیات، ارز‌های دارای پشتوانه از جمله طلا به دلیل محدودیت در عرضه آن از ثبات بیشتری نسبت به ارز‌های فیات (Fiat currency) برخوردار هستند. بدین ترتیب ایجاد حباب در ارز‌های فیات به مراتب آسان‌تر است به این دلیل که عرضه‌ی آن محدود نیست. بانک مرکزی کنترل کامل عرضه ارز فیات را بر عهده دارد که این موضوع می‌تواند موجب ایجاد تورم و کاهش ارزش پول شود.

تفاوت ارز فیات با رمز ارزها

دنیای رمز ارز‌ها دنیایی غیر متمرکز است و به همین دلیل توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است. برخلاف ارز فیات که تحت کنترل و نظارت دولت و بانک مرکزی است، رمز ارز‌ها تحت کنترل هیچ نهاد و دولتی نبوده و کاملا به صورت غیر متمرکز عمل می‌کنند. تمامی تراکنش‌ها و نقل و انتقالات ارز‌های فیات توسط بانک‌ها ثبت و ذخیره می‌شوند و این اطلاعات برای عموم شفاف و قابل دسترس نیست در حالی که تمامی فعالیت‌های انجام شده بر شبکه‌ی بلاکچین از جمله ایجاد تراکنش‌ها شفاف می‌باشد. 

 معمولا هر بلاکچین اکسپلورر (explorer) مخصوص به خود را دارد که کاربران با استفاده از آن می‌توانند تراکنش‌های انجام شده در شبکه را پیگیری کنند. برای مثال با مراجعه به اکسپلور سولانا می‌توانید تراکنش‌های انجام شده در این شبکه را پیگیری کنید. 

جمع‌بندی

در این مقاله سعی کردیم ارز فیات (Fiat currency)، ویژگی‌های آن و تفاوت آن با رمز ارز‌ها را معرفی حضورتان در آوریم. ارز‌های فیات به خودی خود فاقد هیچ گونه ارزش هستند و ارزش آنها تنها وابسته به اقتصاد کشور است. در کل، پول مفهومی است که مردم و افراد جامعه به آن ارزش می‌دهند. با این حال دانستن مفهوم ارز‌های فیات و ویژگی‌های آنها کمک به درک بهتر مفاهیم اقتصادی از جمله تورم می‌کند.